Skrótowce

Skrótowiec (inaczej akronim) to wyraz powstały poprzez odcięcie pewnych składników z wyrażenia złożonego z dwóch lub więcej słów, oznaczającego nazwę organizacji, instytucji, przedsiębiorstwa itp. Najczęściej składa się z wielkich liter, początkowych głosek, cząstek wyrazowych lub sylab, i może funkcjonować jako odrębne, samodzielne słowo.

Skrótowce tradycyjnie dzieli się na cztery grupy:

literowce (skrótowce literowe) to wyrazy złożone z pierwszych liter skracanej nazwy lub wyrażenia, w których każdą literę czyta się osobno w jej pełnym brzmieniu, np. PZU = Powszechny Zakład Ubezpieczeń (wymowa: pe-zet-u), NBP = Narodowy Bank Polski (wymowa: en-be-pe),
głoskowce (skrótowce głoskowe), zbudowane z pierwszych liter skracanej nazwy lub wyrażenia, rozwijane i czytane jako suma głosek, np. PAN = Państwowa Akademia Nauk (wymowa: pan), BIP = Biuletyn Informacji Publicznej (wymowa: bip),
grupowce (sylabowce, skrótowce sylabowe) to wyrazy, które powstały z poszczególnych sylab (najczęściej początkowych) nazwy rozwiniętej, i które są wymawiane jako suma tych głosek, np. Polfa = Polska Farmacja, Torwar = Tor Warszawski,
skrótowce mieszane charakteryzujące się budową niejednorodną, literowo-głoskową, np. CBOS = Centrum Badania Opinii Publicznej (wymowa: ce-bos), literowo-grupową, np. PZMot = Polski Związek Motorowy (wymowa: pe-zet-mot), głoskowo-grupową, np. Polmos = Polski Monopol Spirytusowy (wymowa: pol-mos), grupowo-literowo-głoskową, np. ARGED (wymowa: arged).

Jak zapisywać skrótowce?

Skrótowce zazwyczaj zapisywane są wielkimi literami bez kropek, z wyjątkiem sytuacji, gdy występują w nich przyimki, spójniki lub dwuznaki, np. MKiDN = Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, i podlegają odmianie: wyrazy zakończone na spółgłoskę deklinują się według wzorca odmiany rzeczowników męskonieżywotnych z użyciem łącznika, np. HTML = w HTML-u (dywiz pomija się w sytuacji, gdy skrótowiec jest traktowany jako wyraz, z pierwszą wielką literą, np. Pekaes = Pekaesu). Nie odmienia się skrótowców zakończonych w wymowie na samogłoskę -e, -i, -o, -u, oraz akcentowaną -a, np. SGH. Wyrazy zakończone na nieakcentowaną samogłoskę -a deklinuje się według wzorca odmiany rzeczowników żeńskich, Polfa = Pol-fie.

W starannej polszczyźnie liczbę i rodzaj akronimu ustala się na podstawie wskazania wyrazu nadrzędnego w rozwiniętej nazwie i nadanie skrótowcowi tych cech gramatycznych, podczas gdy w języku potocznym uwzględnia się jego zakończenie:

rodzaj męski – wyrazy zakończone na spółgłoskę,
rodzaj nijaki – akronimy zakończone w wymowie na samogłoskę -e, -i, -o, -u,
rodzaj nijaki lub żeński – skrótowce zakończone w wymowie akcentowaną samogłoską -a,
rodzaj żeński – skrótowce zakończone w wymowie nieakcentowaną samogłoską -a.

Sylwia Mosińska