Jak zrobić przypisy i bibliografię w pracy naukowej?
Przygotowanie przypisów i bibliografii to niewątpliwie jeden z najważniejszych, ale i najtrudniejszych elementów pracy nad tekstem naukowym, od którego w dużej mierze zależy wizerunek publikacji. Jeśli właśnie zastanawiasz się, jak prawidłowo zrobić przypisy i bibliografię w pracy naukowej, zapraszam Cię do zapoznania się z tym artykułem. Znajdziesz w nim m.in. wzory opisów bibliograficznych, a także informacje na temat typowych dla przypisów skrótów i oznaczeń (takich jak: ibidem, op. cit. i wiele innych).
Typy przypisów w pracach naukowych
Przypisy stanowią nieodłączny element publikacji o charakterze naukowym. Służą uściślaniu zawartych w pracy informacji, nierzadko ułatwiają zrozumienie treści i rozszerzają omawianą problematykę, ponadto zawierają odwołania do wykorzystanych w pracy źródeł.
Ze względu na charakter przypisów wyróżnia się przypisy słownikowe, rzeczowe, bibliograficzne oraz informacyjne:
Przypisy bibliograficzne w pracach naukowych występują zdecydowanie najczęściej, poświęcimy im więc nieco więcej uwagi. Ich zadaniem jest dostarczanie dokładnych informacji bibliograficznych na temat literatury, na którą w tekście głównym powołuje się autor.
Skróty i oznaczenia w przypisach bibliograficznych
Przypis bibliograficzny powinien zawierać informacje o autorze publikacji, tytule (przytoczonym w wersji oryginalnej lub transkrybowanej), ewentualnie o tłumaczu, redaktorze (jeśli w tym przypadku występują), wydawnictwie, miejscu oraz dacie wydania publikacji.
Jeśli na daną publikację powołujemy się w pracy po raz pierwszy, opis bibliograficzny powinien być pełny. Gdy zaś odwołujemy się do niej po raz kolejny, to stosujemy wersję skróconą do nazwiska autora i początkowych słów tytułu, po których następuje wielokropek i skrót dz. cyt. lub op. cit. (jeśli używamy skrótów w wersji łacińskiej). Gdy zaś odwołujemy się do pracy, która pojawiła się w przypisie bezpośrednio wcześniejszym, wystarczy zapisać: Tamże (lub Ibidem) i ewentualnie – jeśli cytat pochodzi z innej strony – dodać numer strony po przecinku. W praktyce wyglądać to może następująco:
Zdarza się, że w następujących po sobie przypisach lub nawet w ramach tego samego przypisu odwołujemy do prac tego samego autora / tej samej autorki. Wówczas stosujemy oznaczenie: tenże/idem, taż/eadem, a w liczbie mnogiej ciż/eidem, też/eaedem.
Jeśli powołujemy się na jeden rozdział z pracy autora, także nie musimy powtarzać jego nazwiska, gdy podajemy dane bibliograficzne całej książki. Możemy tu zastosować oznaczenia: tegoż/idem, tejże/eadem, tychże/eidem (jeśli chodzi o autorów) i eaedem (jeśli chodzi o autorki).
Skróty w przypisach
- tamże lub ibidem – tamże (to samo co w przypisie powyżej)
- dz. cyt. lub op. cit. – dzieło już wcześniej cytowane
- tenże/tegoż lub idem – ten sam autor lub tego samego autora
- taż/tejże lub eadem – ta sama autorka lub tej samej autorki
- ciż/tychże lub eidem – ci sami autorzy lub tych samych autorów
- też/tychże lub eaedem – te same autorki lub tych samych autorek
Prawidłowy zapis odnośników do przypisów
W tekście głównym do przypisu odsyła odnośnik, który najczęściej ma w pracach naukowych postać zapisanej w indeksie górnym cyfry arabskiej, ale zdarza się też oznaczanie odwołań do przypisów za pomocą gwiazdek lub małych liter alfabetu. Co do zasady odnośnik należy umieszczać bezpośrednio (bez spacji) za wyrażeniem, do którego przypis się odwołuje, a przed następującym po nim znakiem interpunkcyjnym. Umieszczanie odnośnika przypisu za kropką zamiast przed to jeden z najczęściej spotykanych błędów edytorskich.
Od tej reguły są pewne wyjątki. Odnośnik do przypisu stawia się po (a nie przed) następujących znakach interpunkcyjnych:
- cudzysłów – z wyjątkiem sytuacji, gdy odwołujemy się do pojedynczego słowa będącego częścią cytatu,
- nawias – o ile nie odwołujemy się do pojedynczego słowa czy wyrażenia wewnątrz nawiasu,
- znak zapytania,
- wykrzyknik,
- wielokropek.
Przypisy najczęściej umieszcza się na dole strony, rzadziej – na końcu rozdziałów lub całej publikacji. W przypisach stosujemy mniejszy stopień pisma (z reguły o dwa punkty). Służy to wizualnemu oddzieleniu tekstu głównego od przypisów.
Jeśli przypisów jest w pracy dużo, w każdym rozdziale numeracja powinna rozpoczynać od nowa, by uniknąć w odwołaniach nazbyt wysokich liczb.
Przypisy harwardzkie (system NAZWISKO – ROK)
W ostatnich latach coraz większą popularność w pracach naukowych zyskują tak zwane przypisy harwardzkie. Takie przypisy mają postać zapisanych w nawiasie odwołań bibliograficznych, na które składa się nazwisko autora, rok wydania i numer strony (zapisany po dwukropku lub po przecinku). Przypisy harwardzkie same w sobie są niekompletne, więc elementem koniecznym jest tu bibliografia zawierająca szczegółowe informacje bibliograficzne. Zastosowanie przypisów w systemie NAZWISKO – ROK może wyglądać następująco:
Jak zapisywać bibliografię? Elementy opisu bibliograficznego
Bibliografia zawiera uporządkowany alfabetycznie wykaz wykorzystanych w tekście źródeł (książek, artykułów, publikacji elektronicznych itp.).
Na staranny opis bibliograficzny standardowo składają się następujące elementy: autor, tytuł, współtwórcy (np. tłumacz), numer wydania (jeśli to pierwsze wydanie, można informację pominąć), numer tomu/części, wydawca, miejsce i rok wydania.
Autor
Należy podać nazwisko i inicjał bądź inicjały imienia. Aby ułatwić alfabetyczne uporządkowanie spisu publikacji, w bibliografii inicjał imienia zapisuje się po nazwisku (natomiast w przypisach umieszcza się go przed). Jeśli praca ma charakter zbiorowy, to pomija się ten element i zaczyna od tytułu bądź podaje się w tym miejscu nazwisko redaktora z oznaczeniem: (red.).
Tytuł
Podaje się go w formie oryginalnej i w pełnym brzmieniu. W przypadku tytułów w językach obcych można podawać również tłumaczenie (zapisane w nawiasie kwadratowym).
Współtwórcy
Zalicza się do nich przede wszystkim tłumaczy i redaktorów naukowych. Ich nazwiska zapisuje się z odpowiednimi oznaczeniami, takimi jak: red., oprac., tłum., przeł. itp. W publikacjach obcojęzycznych powinno się stosować skróty właściwe dla danego języka, na przykład ed., hrsg. itp.
Numer wydania
Jeśli opisujemy pierwsze wydanie, to informację o numerze wydania pomijamy. Zapisujemy go cyframi arabskimi.
Numer tomu/części
Numer tomu bądź części zapisujemy po skrócie t. (= tom) lub cz. (= część). W publikacjach obcojęzycznych używamy oznaczeń właściwych dla danego języka.
Wydawca
Podając nazwy wydawców możemy używać skrótów (Wyd. Primum Verbum) i powszechnie stosowanych skrótowców (np. PiW = Państwowy Instytut Wydawniczy). Jeśli wydawca nie jest znany, korzystamy z oznaczenia [b.w.] (= bez wydawcy).
Miejsce wydania
Gdy w publikacji podanych jest kilka miejsc wydania, zapisujemy je, oddzielając od siebie półpauzą bez spacji. W przypadku braku miejsca wydania należy stosować oznaczenie [b.m.] (= bez miejsca).
Rok wydania
Podajemy go bezpośrednio po miejscu wydania, nie oddzielając żadnym znakiem interpunkcyjnym, np. Warszawa 1958. Jeśli nie ma możliwości ustalenia roku wydania, stosujemy oznaczenie [b.r.] (= bez roku). W opisie przekładu można zawrzeć również rok wydania oryginału.
Opis bibliograficzny książki
Wzór opisu bibliograficznego książki
AUTOR + TYTUŁ + (EW.) WSPÓŁTWÓRCY + (EW.) NUMER WYDANIA + (EW.) NUMER TOMU/CZĘŚCI + WYDAWCA + MIEJSCE I ROK WYDANIA
PRZYKŁADY
Eberhard W., Symbole chińskie, przeł. R. Darda, Universitas, Kraków 1996.
Eco U., Poetyki Joyce’a, przeł. M. Kośnik, KR, Warszawa 1998.
Hawking S.W., Penrose R., Natura czasu i przestrzeni, przeł. P. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań 1996.
Uwaga! Jeśli w tekście zastosowano przypisy harwardzkie, rok wydania umieszczamy w nawiasie bezpośrednio za nazwą autora.
McQuail D. (2007), Teoria komunikowania masowego, tłum. M. Bucholc, A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Awdiejew A. Habrajska G. (2004), Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej, t. 1, Oficyna Wydawnicza „Leksem”, Łask.
Opis bibliograficzny pracy zbiorowej
Wzór opisu bibliograficznego pracy zbiorowej
TYTUŁ + REDAKTOR + (EW.) WSPÓŁTWÓRCY + (EW.) NUMER WYDANIA + (EW.) NUMER TOMU/CZĘŚCI + WYDAWCA + MIEJSCE I ROK WYDANIA
Uwaga. W praktyce edytorskiej równie rozpowszechniony jest zapis rozpoczynający się od nazwiska redaktora z oznaczeniem (red.).
PRZYKŁADY
Sztuka i estetyka po awangardzie a filozofia postmodernistyczna, red. A. Zeidler-Janiszewska, Instytut Kultury, Warszawa 1994.
lub
Zeidler-Janiszewska A. (red.), Sztuka i estetyka po awangardzie a filozofia postmodernistyczna, Instytut Kultury, Warszawa 1994.
Jeśli w pracy stosowaliśmy przypisy harwardzkie, a nie tradycyjne, wówczas datę umieszczamy za nazwiskiem redaktora.
Zeidler-Janiszewska A. (red.) (1994), Sztuka i estetyka po awangardzie a filozofia postmodernistyczna, Instytut Kultury, Warszawa.
Opis bibliograficzny rozdziału w pracy zbiorowej
Wzór opisu bibliograficznego rozdziału w pracy zbiorowej
AUTOR ROZDZIAŁU + TYTUŁ ROZDZIAŁU, [W:] TYTUŁ + REDAKTOR + EW. WSPÓŁTWÓRCY + EW. NUMER WYDANIA + EW. NUMER TOMU/CZĘŚCI, WYDAWCA, MIEJSCE I ROK WYDANIA + NUMERY STRON
PRZYKŁADY
Dziuban Z., Atopia – poza miejscem i „nie-miejscem” , [w:] Czas przestrzeni, red. K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2008, s. 301–312.
Jeśli w pracy stosowaliśmy przypisy harwardzkie, datę umieszczamy za nazwiskiem autora.
Dziki S., Chorązki W. (2000), Media lokalne i regionalne, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Bauer Z., Universitas, Kraków, s. 121–140.
Piekot T., Poprawa M. (2009), Trzy niebezpieczeństwa badań nad ideologiami, [w:] Ideologie codzienności, red. I. Kamińska-Szmaj i in., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 7–10.
Opis bibliograficzny artykułu w czasopiśmie
Wzór opisu bibliograficznego artykułu w czasopiśmie
AUTOR ARTYKUŁU + TYTUŁ ARTYKUŁU + „NAZWA CZASOPISMA” I ROK WYDANIA, NUMER/TOM
PRZYKŁADY
Tuve R., „Naśladowanie” i obrazy, przeł. B. Kowalik, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 3–4, s. 345–367.
Wolny-Zmorzyński K., Kozieł A., Genologia dziennikarska, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 3, s. 23–34
Łapińska M., Opowieść o artyście, motylu i lustrze, „Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 24, s. 66–83.
Jeśli w pracy stosowaliśmy przypisy harwardzkie, datę umieszczamy za nazwiskiem autora.
Chawrilska I. (2013), Doświadczenie znaku. Ku poetyce dzieła hybrydycznego, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, t. XVI, z. 1.
Opis bibliograficzny dokumentu elektronicznego
Wzór opisu bibliograficznego dokumentu elektronicznego
AUTOR + TYTUŁ (ew. współtwórcy, numer wydania, numer tomu/części, wydawca, miejsce i rok wydania – w zależności od rodzaju publikacji internetowej i danych, którymi dysponujemy) + ADRES + (data dostępu, poprzedzona słowem dostęp:)
PRZYKŁADY
Dadej I., „Jest takie miejsce w Warszawie..”, czyli o adresie Nowy Świat nr 4 i o jego mieszkankach sprzed wieku, http://www.feminoteka.pl/ muzeum/readarticle.php?article_id=53 (dostęp: 13.05.2012).
Jeśli w pracy stosowaliśmy przypisy harwardzkie, datę umieszczamy za nazwiskiem autora.
Branny-Jankowska E. (2011), Cybertekst. Interpretacja. Metodologia, http://www.techsty.art.pl/magazyn/magazyn7/cybertekst/eDp03.html
(dostęp: 15.12.2017).
Więcej wskazówek związanych z procesem pisania pracy dyplomowej znajdziesz w Nowym niezbędniku seminarzysty.
dr Anna Obrębska-Woźniczka
Z pasji i wykształcenia jest językoznawcą – doktorem nauk humanistycznych i magistrem filologii polskiej. Ukończyła także wiele kursów, m.in. z zakresu informatyki (dyplom technika informatyka) czy marketingu. Jest właścicielką firmy Primum Verbum, zajmuje się redakcją i korektą tekstów, a także kompleksowym przygotowaniem publikacji do druku.