Metodologia badań w pracy dyplomowej

Gdy już autor wie, o czym chce pisać, znalazł już swój problem i cel badawczy, a ponadto określił szczegółowy temat, warto pochylić się nad kolejnym ważnym punktem, jakim jest metodologia badań w pracy. Każda praca naukowa powinna bazować na jakiejś wybranej metodzie badawczej, często stosuje się także kilka metod.

Teorie dotyczące klasyfikacji i zastosowania metod badawczych są w literaturze niezwykle rozbudowane. W  tym wpisie skupimy się jednak na podstawowych informacjach, które nieco uporządkują to zagadnienie i ułatwią poradzenie sobie z problemem metodologii w pracy dyplomowej.

Metoda badawcza to usystematyzowany i uporządkowany sposób prowadzenia pracy badawczej, który umożliwia osiągnięcie celu badawczego. Metody badawcze posługują się specyficznymi dla siebie narzędziami i technikami.

Korzystanie z metodologii naukowej to jeden z wyznaczników naukowej wartości pracy.

Badania pierwotne i wtórne

Na najwyższym poziomie metodologicznego uogólnienia wyróżnia się badania pierwotne i wtórne (ze względu na sposób pozyskania materiału do badań) oraz badania ilościowe i jakościowe (ze względu na typ danych pozyskiwanych w wyniku procesu badawczego).

Badania pierwotne opierają się na danych, które w punkcie wyjścia nie są dostępne, więc badacz musi je pozyskać i opracować.

Wśród najpopularniejszych metod badań pierwotnych wyróżnimy:

• sondaż diagnostyczny (poprzez wywiad i ankietowanie),
• obserwację,
• eksperyment (naturalny bądź laboratoryjny).

Badania wtórne bazują na materiałach, które już wcześniej zostały w jakimś celu zebrane i uporządkowane przez kogoś innego. Do źródeł wtórnych, jakie można poddać badaniom, zaliczymy między innymi:

• dane Głównego Urzędu Statystycznego,
• publikacje instytucji finansowych, takich jak Narodowy Bank Polski i Giełda Papierów Wartościowych,
• dokumenty finansowe (one także należą do źródeł wtórnych, ponieważ są rodzajem wyników pomiarów pierwotnych, dokonywanych w formie spisów itp.),
• bazy danych (wszelkiego typu),
• książki i czasopisma,
• raporty firm i instytucji publicznych,
• biuletyny i inne publikacje własne organizacji,
• materiały reklamowe,
• strony internetowe itp.

Badania ilościowe i jakościowe

Ilościowe metody badań koncentrują się na zbieraniu wartości liczbowych, które następnie można zliczać, zestawiać i analizować przy użyciu metod statystycznych. Metody jakościowe przynoszą natomiast pogłębioną możliwość zrozumienia i interpretacji zjawisk.

Metody jakościowe i ilościowe służą innym celom, nie można ich stosować zamiennie. Jednakże dobrym rozwiązaniem może być połączenie obydwu metod w jednej pracy badawczej. Otrzymujemy wówczas najpełniejszy obraz sytuacji.

Najpopularniejszą metodą badań o charakterze ilościowym jest sondaż diagnostyczny realizowany przy użyciu kwestionariusza ankiety. Jeśli chodzi o metody jakościowe, dominuje analiza treści, studium przypadku, obserwacja czy wywiad (w tym pogłębione wywiady indywidualne i zogniskowane wywiady grupowe).

Wskazówka

W większości prac naukowych badania pierwotne współwystępują i wzajemnie uzupełniają się z badaniami wtórnymi, które bazują na danych już wcześniej istniejących. Badania jakościowe pozwalają natomiast pogłębić interpretacje wyników o charakterze ilościowym.

Metody badań

Wśród metod badawczych, które najczęściej znajdują zastosowanie w pracach dyplomowych, możemy wyróżnić następujące:

METODA ANALIZY (piśmiennictwa, dokumentów, materiałów – zarówno pisanych, jak i wizualnych oraz dźwiękowych)

Metoda ta często stosowana jest jako pierwsza, może stanowić rodzaj podbudowy dla metod następnych. Analiza przynosi bardzo szerokie spektrum możliwości własnego klasyfikowania i porównywania materiału dowolnego typu.

METODA WYWIADU

Opiera się na zainicjowanej i zaprojektowanej przez badacza rozmowie, która ma służyć realizacji założeń badawczych. Popularnymi odmianami wywiadu badawczego są pogłębione wywiady indywidualne oraz zogniskowane wywiady grupowe.

METODA OBSERWACJI

Opiera się na zaplanowanej i usystematyzowanej przez badacza obserwacji, która ma służyć realizacji założeń badawczych. Wyróżnia się m.in. obserwację zwykłą i uczestniczącą, kontrolowaną i niekontrolowaną, ponadto bezpośrednią i pośrednią, jawną oraz ukrytą.

METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW (STUDIUM PRZYPADKU)

Bazuje na skrupulatnej analizie jednostkowych przypadków osób, instytucji czy zdarzeń, która pozwala kształtować wnioski o bardziej ogólnym charakterze.

METODA EKSPERYMENTU

Wyróżnia się na ogół eksperymenty laboratoryjne i naturalne (w terenie).
Możemy zbadać m.in. reakcje obiektów na czynniki wytworzone przez badacza. Warunki przeprowadzania eksperymentu są kontrolowane przez badacza i podporządkowane jego celom badawczym.

METODA SYMULACJI KOMPUTEROWEJ

W ramach tej metody tworzy się model matematyczny służący rozwiązaniu wcześniej zdefiniowanego problemu badawczego, a następnie weryfikuje się ten model przy użyciu programu komputerowego.

METODA STATYSTYCZNA

Polega na wykorzystaniu w procesie badawczym m.in. technik statystyki opisowej, takich jak porządkowanie danych w postaci opisów tabelarycznych, oraz wnioskowania statystycznego.

METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO

Metoda sondażu diagnostycznego odgrywa niezwykle istotną rolę na gruncie badań społecznych. Najczęściej badanie tą metodą opiera się na zbadaniu grupy reprezentatywnej, która zostaje wyodrębniona z populacji. Najpopularniejszym narzędziem sondażu diagnostycznego jest kwestionariusz ankiety.

INNE METODY BADAWCZE

Wśród pozostałych często wymienianych metod badawczych pojawia się także m.in. metoda prawnoporównawcza, metoda biograficzna, metoda projekcyjna, metoda heurystyczna czy metoda korelacyjna.

Bez względu na obrany temat rozprawy metodologia badań w pracy dyplomowej to kwestia, której nie należy pomijać.

---

1. Więcej informacji na temat metod badawczych znajdziesz na przykład w publikacji: M. Krajewski, O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego, WN NOVUM, Płock 2020.
2. Więcej zagadnień związanych z procesem pisania pracy dyplomowej znajdziesz w Niezbędniku seminarzysty.