Odmiana nazwisk francuskich

Odmiana nazwisk francuskich w języku polskim (a dokładniej zapis tej odmiany) jest źródłem wielu błędów i wątpliwości. Zupełnie to nie dziwi – rozbudowane zasady odmiany nazwisk francuskich mogą wydawać się skomplikowane. Na przykład nazwiska kończące się w zapisie na spółgłosce występują w przypadkach zależnych zarówno bez apostrofu (Honoré de Balzaca), jak i z apostrofem (Rolanda Barthes’a). Mogą odmieniać się jak rzeczowniki (Claude’a Moneta) lub wg modelu przymiotnikowego (François Rabelais’go). Ponadto niektóre z nich nie podlegają odmianie (np. Dubois). Wpływ na te tak rozmaite sposoby zapisu odmiany ma francuska wymowa, która dla większości Polaków nie jest w pełni oczywista. Ponieważ odmiana nazwisk francuskich jest postrzegana jako jedno z trudniejszych zagadnień na gruncie polskiej ortografii, dzisiejszy wpis zostanie poświęcony zagadnieniu: jak odmieniać francuskie nazwiska w języku polskim.

Kiedy nie odmieniamy nazwisk francuskich?

Na początek absolutna oczywistość:

I. Nazwisk francuskich (i nie tylko francuskich) nie odmieniamy, gdy dotyczą kobiety i nie są zakończone na -a.

Nie będziemy więc mieć najmniejszych kłopotów z odmianą (a właściwie brakiem odmiany) nazwisk Brigitte Bardot czy Édith Piaf.

II. Nazwisk francuskich nie odmieniamy, gdy kończą się na -o, -oi, -au, -ou. Zasada obowiązuje także wtedy, gdy po nich występują w pisowni niewymawiane litery -s lub -x.

Jako przykłady mogą tu posłużyć następujące nazwiska:

• Jean-Jacques Rousseau, Jeana-Jacques’a Rousseau, z Jeanem-Jakiem Rousseau, o Jeanie-Jacques’u Rousseau;
• Georges Clemenceau, Georges’a Clemenceau, o Georges’u Clemenceau;
• Jean Cocteau, Jeana Cocteau, o Jeanie Cocteau;
• Viktor Hugo, Viktora Hugo, o Viktorze Hugo;
• Stanisław Dubois, Stanisława Dubois, o Stanisławie Dubois.

III. Istnieje także zwyczajowa możliwość (usankcjonowania przez słowniki), by nie odmieniać niektórych nazwisk, jeśli występują z poprzedzającym je imieniem bądź innym rzeczownikiem w postaci odmienionej.

Zwyczaj ten / możliwość ta dotyczy w głównej mierze nazwisk o wymowie oksytonicznej (akcentowanych na ostatniej sylabie) i zakończonych w wymowie na -e lub -o. Zatem możemy pozostawić w formie nieodmienionej nazwiska Rimbaud [wym. rębo], Monet [wym. mone]. Dopuszczalne i nierzadko spotykane jest także zaniechanie odmiany w przypadku nazwisk Camus [wym. kami lub kamü] czy Dumas [wym. dima lub düma]. Ponadto – z uwagi na wymowę oksytoniczną – językoznawcy zalecają nie odmieniać nazwisk: Roy [wym. rua] czy Deguy [degi].

Kiedy odmieniamy nazwiska francuskie i nie stosujemy apostrofu?

I. Apostrofu w odmianie nie stosujemy, gdy nazwiska francuskie zakończone są na spółgłoskę wymawianą.

Na przykład:

• Louis de Funès, Louisa de Funèsa, o Louisie de Funèsie;
• Georges Brassens, Georges’a Brassensa, o Georges’u Brassensie;
• Gustave Eiffel, Gustave’a Eiffela, o Gustavie Eiffelu, ale: wieża Eiffla;
• Jacques Chirac, Jacques’a Chiraca, z Jakiem Chirakiem, o Jacques’u Chiracu;
• Honoré de Balzac, Honoré de Balzaca, z Honoré de Balzakiem, o Honoré de Balzacu;
• Auguste Renoir, Auguste’a Renoira, z Auguste’em Renoirem, o Auguście Renoirze.

II. Apostrofu w odmianie nie stosujemy także wtedy, gdy nazwiska zakończone są na spółgłoskę niewymawianą.

Wyjątkiem jest tu sytuacja, kiedy niewymawianą spółgłoskę poprzedza także niewymawiane -e (tak jak w przypadku nazwiska Barthes – Barthes’a). Ponadto jeśli niewymawiane spółgłoski -s, -x są poprzedzone przez -oi, -au, -ou nazwisk nie odmieniamy wcale (Dubois, Delacroix).

Często nazwiska należące do tej grupy (z uwagi na wymowę) pozostają nieodmienione. Każde z nazwisk przytoczonych w poniższych przykładach może pozostać w przypadkach zależnych w swojej wyjściowej postaci – jeśli oczywiście wystąpi w parze z odmienionym imieniem lub innym rzeczownikiem.

• Jean Arthur Rimbaud [wym. rębo], Jeana Arthura Rimbauda, o Jeanie Arthurze Rimbaudzie;
• Claude Monet [wym. mone], Claude’a Moneta, z Claude’em Monetem, o Claudzie Monecie;
• Albert Camus [wym. kami lub kamü], Alberta Camusa, o Albercie Camusie;
• Louis Renault [wym. reno], Louisa Renaulta, o Louisie Renaulcie;
• Pierre de Coubertin [wym. kuberte], Pierre’a de Coubertina, o Pierze de Coubertinie;
• Aleksander Dumas [wym. dima lub düma], Aleksandra Dumasa, Aleksandrze Dumasie.

III. Apostrofu zasadniczo nie stosujemy, gdy nazwisko kończy się w wymowie na głoskę -e, która w piśmie może wystąpić pod postacią liter -é, -ée, -ai, -eu.

Nazwiska te odmieniamy w sposób typowy dla przymiotników. W przypadkach zależnych dodajemy -go, -mu, -m.

• Prosper Mérimée, Prospera Mériméego, o Prosperze Mériméem.

Uwaga: jeśli jednak nazwisko kończy się w wymowie na -e, ale w piśmie występuje na końcu -s lub -x, to apostrof jest konieczny (na przykład: François Rabelais, Rabelais’go, Rabelais’mu, o Rabelais’m).

IV. Apostrof nie jest potrzebny, gdy nazwisko kończy się na -a.

• Émile Zola, Émile’a Zolę, z Émile’em Zolą, o Émile’u Zoli;
• Jacques Derrida, Jacques’a Derridy, z Jakiem Derridą, o Jacques’u Derridzie.

V. Apostrofu nie stosujemy, gdy nazwisko kończy się w wymowie na -i (w piśmie na -ie).

• Linford Christie, Linforda Christiego, o Linfordzie Christiem.

VI. Apostrof nie jest konieczny, gdy -y pojawia się w zapisie po samogłosce:

• Victor Duruy, Victora Duruya, o Victorze Duruyu.

Ale: Z uwagi na wymowę [düri] jest tu także prawidłowe i zasadne pozostawienie nazwiska w postaci nieodmienionej (np. Victora Duruy). Ponadto zaleca się pozostawić w formie nieodmienionej nazwiska Roy [wym. rua] czy Deguy [wym. degi].

Kiedy odmieniamy nazwiska francuskie i stosujemy apostrof?

I. Stosujemy apostrof w odmianie, gdy nazwiska francuskie kończą się na -e niewymawiane.

• Charles de Gaulle, Charles’a de Gaulle’a, z Charles’em de Gaulle’em, o Charles’u de Gaulle’u;
• Jean de La Fontaine, Jeana de La Fontaine’a, z Jeanem de La Fontaine’em, o Jeanie de La Fontainie;
• Jules Verne, Jules’a Verne’a, z Jules’em Verne’em, o Jules’u Vernie;
• Zinédine Zidane, Zinédine’a Zidane’a, z Zinédine’em Zidane’em, o Zinédinie Zidanie;
• Paul Verlaine, Paula Verlaine’a, z Paulem Verlaine’em, o Paulu Verlainie;
• Charles Baudelaire, Charles’a Baudelaire’a, Charles’owi Baudelaire’owi, z Charles’em Baudelaire’em, o Charles’u Baudelairze;
• Pierre Corneille, Pierre’a Corneille’a, z Pierre’em Corneille’em, o Pierze Corneille’u;
• Jean-Paul Sartre, Jeana-Paula Sartre’a, z Jeanem-Paulem Sartre’em, o Jeanie-Paulu Sartrze.

Apostrof pojawia się, nawet jeśli po niewymawianym -e występuje w zapisie spółgłoska.

• Roland Barthes, Rolanda Barthes’a, Rolandem Barthes’em, o Rolandzie Barcie.

II. Apostrof w zapisie odmiany potrzebny jest także wtedy, gdy nazwiska kończą się w wymowie na -y po spółgłosce (apostrof występuje jedynie w dopełniaczu i celowniku).

• Nicolas Sarkozy, Nicolasa Sarkozy’ego, Nicolasowi Sarkozy’emu, z Nicolasem Sarkozym, o Nicolasie Sarkozym;
• Paul Valéry, Paula Valéry’ego, Paulowi Valéry’emu, z Paulem Valérym, o Paulu Valérym.

III. Apostrof pojawia się także wtedy, gdy nazwisko kończy się w wymowie na -e, po którym następuje niewymawiane -s lub -x.

• François Rabelais [wym. rable], Rabelais’go, Rabelais’mu, o Rabelais’m.

Odmiana nazwisk francuskich może wydawać się trudna, ale wierzę, że z powyższymi wskazówkami będzie Ci nieco łatwiej sobie z nią poradzić.